soybean market महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांच्या जीवनात सोयाबीन हे पीक अतिशय महत्त्वाचे स्थान धारण करते. खरीप हंगामातील ‘पिवळे सोने’ म्हणून ओळखले जाणारे हे पीक शेतकऱ्यांच्या आर्थिक स्थिरतेचा एक मोठा आधारस्तंभ आहे. परंतु गेल्या काही हंगामांमध्ये सोयाबीन उत्पादक शेतकऱ्यांच्या अपेक्षा पूर्ण झाल्या आहेत का? या प्रश्नाचे उत्तर मिळवण्यासाठी आज आपण ५ मे २०२५ रोजीच्या विविध बाजार समित्यांमधील सोयाबीन बाजारभावांचा आढावा घेऊ आणि त्यांचे विश्लेषण करू.
सद्यस्थितीतील सोयाबीन बाजारभाव
बाजारातील सद्यस्थिती बघता, सोयाबीनच्या दरामध्ये उतारचढाव सुरूच आहे. गेल्या हंगामात सोयाबीनच्या भावामध्ये अपेक्षित वाढ न झाल्याने शेतकरी वर्ग हवालदिल झाला होता. मध्यंतरीच्या काळात दरात थोडीफार वाढ झाली असली, तरी त्यानंतर पुन्हा घसरण झाल्याचे चित्र पाहायला मिळाले.
सोयाबीन उत्पादनाचे महत्त्वाचे केंद्र असलेल्या विदर्भ आणि मराठवाड्यातील प्रमुख बाजार समित्यांमध्ये ५ मे २०२५ रोजी सोयाबीनचे दर खालीलप्रमाणे होते:
प्रमुख बाजारपेठांमधील सोयाबीन दर (५ मे २०२५)
विदर्भ विभाग:
- अमरावती: ३३५१ क्विंटल आवक, सरासरी दर ₹४१५० प्रति क्विंटल
- अकोला: १४०४ क्विंटल आवक, सरासरी दर ₹४२०० प्रति क्विंटल
- नागपूर: ४१९ क्विंटल आवक, सरासरी दर ₹४११८ प्रति क्विंटल
- कारंजा: २००० क्विंटल आवक, किमान दर ₹३९९५ आणि कमाल दर ₹४३८५ प्रति क्विंटल
- चिखली: ३१० क्विंटल आवक, सरासरी दर ₹४२७५ प्रति क्विंटल (पिवळ्या सोयाबीनला ₹४६५१ चा उच्चांकी दर)
- कळंब (यवतमाळ): अवघे १३ क्विंटल आवक, सरासरी दर ₹३९०० प्रति क्विंटल
मराठवाडा विभाग:
- तुळजापूर: ६५ क्विंटल आवक (डॅमेज माल), दर ₹४२०० प्रति क्विंटल
- गंगाखेड: ३२ क्विंटल आवक, दर ₹४५०० ते ₹४६०० प्रति क्विंटल
- हिंगोली: १००० क्विंटल आवक, सरासरी दर ₹४४४० प्रति क्विंटल
- सिंदी (सेलू): २८८ क्विंटल आवक, सरासरी दर ₹४२५० प्रति क्विंटल
दरातील तफावत आणि कारणे
वरील आकडेवारीवरून लक्षात येते की विविध बाजारपेठांमध्ये सोयाबीनच्या दरात मोठी तफावत आहे. सर्वात कमी दर कळंब (यवतमाळ) येथे ₹३९०० आणि सर्वाधिक दर चिखली येथे पिवळ्या सोयाबीनला ₹४६५१ मिळाला, म्हणजे जवळपास ₹७५० प्रति क्विंटलची तफावत! हा फरक कशामुळे पडतो? याची अनेक कारणे आहेत:
- उत्पादनाचा दर्जा: चिखलीमध्ये पिवळ्या सोयाबीनला (उच्च प्रतीचा माल) जास्त भाव मिळाला, तर कळंब आणि कारंजा येथे सरासरी दर्जाच्या मालाला कमी दर मिळाला.
- आवक प्रमाण: अमरावती, कारंजा, अकोला आणि हिंगोली येथे मोठ्या प्रमाणात आवक (१००० क्विंटलपेक्षा अधिक) झाली, तर गंगाखेड, कळंब आणि तुळजापूर येथे अत्यल्प आवक होती. जास्त आवक असलेल्या ठिकाणी सरासरी दर कमी असल्याचे दिसते.
- साठवणूक क्षमता आणि व्यापारी संख्या: मोठ्या बाजार समित्यांमध्ये अनेक व्यापारी अस्तित्वात असल्याने स्पर्धात्मक बोली लागल्याने शेतकऱ्याला फायदा होतो.
- परिवहन खर्च: दुर्गम भागातील बाजार समित्यांमध्ये वाहतूक खर्चामुळे व्यापारी कमी भाव देतात.
वैश्विक बाजारपेठेचा प्रभाव
महाराष्ट्रातील सोयाबीन बाजारभावावर वैश्विक बाजारपेठेचा प्रचंड प्रभाव पडतो. सोयाबीन आयात-निर्यात धोरण, आंतरराष्ट्रीय बाजारातील किंमती, जागतिक मागणी-पुरवठा यांचा थेट परिणाम स्थानिक बाजारावर होतो. अमेरिका, ब्राझील आणि आर्जेंटिना हे जगातील सर्वात मोठे सोयाबीन उत्पादक देश असून त्यांच्या उत्पादन अंदाजानुसार जागतिक किंमती ठरतात.
२०२४-२५ च्या हंगामात जागतिक स्तरावर सोयाबीन उत्पादनात वाढ झाल्याने दर थोडे नियंत्रित राहिल्याचे दिसून येते. चीनमधील सोयाबीन आयातीत घट झाल्याने भारतातील निर्यात संधी वाढल्या असल्या तरी, अंतिम दर निर्धारणात स्थानिक प्रक्रिया उद्योगांची मागणी महत्त्वाची ठरते.
सोयाबीन प्रक्रिया उद्योगांची भूमिका
महाराष्ट्रातील सोयाबीन प्रक्रिया उद्योग हे दरनिर्धारणात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. सोयाबीन तेल गाळणी कारखाने आणि सोया-आधारित अन्न प्रक्रिया उद्योग यांच्या मागणीनुसार बाजारभाव ठरतात. विशेषतः लातूर, परभणी, अकोला, नागपूर या भागांत सोयाबीन प्रक्रिया उद्योग मोठ्या प्रमाणात केंद्रित आहेत.
प्रक्रिया उद्योगांची साठवणूक क्षमता, तेलनिर्मिती आणि सोयामील निर्यात यांचा दरावर प्रभाव पडतो. तेलबियांच्या दरवाढीमुळे सोयाबीन तेलाचे दर वाढल्यास प्रक्रिया उद्योग जास्त दर देऊ शकतात.
शेतकऱ्यांसाठी रणनीती
वर्तमान बाजारभावांचा विचार करता, शेतकऱ्यांनी काही महत्त्वाचे मुद्दे लक्षात घेतले पाहिजेत:
Also Read:
लाडक्या बहिणीच्या बँक खात्यात कधी येणार 2100 रुपये, पहा वेळ व तारीख ladki bahin 2100 rs date
- गुणवत्ता वाढवा: चिखली येथे पिवळ्या दर्जेदार सोयाबीनला ₹४६५१ इतका उच्च दर मिळाला. गुणवत्तापूर्ण उत्पादनावर भर द्या.
- विक्री रणनीती: मोठ्या बाजार समित्यांमध्ये विक्रीसाठी जा जेथे व्यापारी अधिक आहेत व स्पर्धात्मक बोली लागतात.
- संघटित विक्री: शेतकरी गटांनी एकत्रित येऊन मोठ्या प्रमाणात माल विक्रीसाठी आणणे फायदेशीर ठरू शकते.
- साठवणूक क्षमता: योग्य साठवणूक सुविधा असल्यास, बाजारभाव कमी असताना माल विकू नये आणि दर वाढल्यावर विक्री करावी.
- भविष्यातील करार (फ्युचर्स कॉन्ट्रॅक्ट): शक्य असल्यास, भविष्यातील करारांद्वारे आधीच निश्चित दराने विक्रीचे नियोजन करावे.
सरकारी धोरणांची भूमिका
सोयाबीन बाजारभावावर सरकारी धोरणांचा मोठा प्रभाव असतो. किमान आधारभूत किंमत (MSP), आयात-निर्यात धोरण, साठवणूक मर्यादा, कृषिमालावरील कर यांचा बाजारभावांवर परिणाम होतो.
२०२४-२५ साठी केंद्र सरकारने सोयाबीनच्या MSP मध्ये वाढ केली असली तरी, बाजारभाव बहुतांश ठिकाणी MSP च्या आसपास फिरताना दिसत आहेत. याचा अर्थ शेतकऱ्यांना अपेक्षित फायदा मिळत नाही.
वर्तमान परिस्थितीचा विचार करता, पुढील काही महिन्यांत सोयाबीन बाजारभावात मोठी वाढ होण्याची शक्यता कमी दिसते. मात्र, आंतरराष्ट्रीय बाजारात चीन आणि युरोपमधील मागणीत वाढ झाल्यास किंवा अन्य प्रमुख उत्पादक देशांत नैसर्गिक आपत्ती आल्यास दर वाढू शकतात.
Also Read:
महाराष्ट्रात पुढील २४ तासात या भागात होणार वादळी वाऱ्यासह मुसळधार पाऊस Heavy rains with gusty
शेतकऱ्यांनी लवकरच पावसाळ्याच्या हंगामात नवीन पेरणीचे नियोजन करताना सोयाबीनसोबत इतर फायदेशीर पिकांचाही विचार करावा. एकाच पिकावर अवलंबून राहण्यापेक्षा पीक पद्धती बदलणे किंवा मिश्र पीक पद्धती अवलंबणे योग्य ठरू शकते.