rain will continue in Maharashtra महाराष्ट्रावर येत्या काही दिवसांत हवामान बदलाचा मोठा प्रभाव पडण्याची शक्यता आहे. प्रसिद्ध हवामान तज्ञ डॉ. रामचंद्र साबळे यांच्या ताज्या निरीक्षणानुसार, ७ मे बुधवारपासून १० मे शनिवारपर्यंत राज्यावर १००६ हेक्टोपास्कल इतका कमी दाब निर्माण होणार आहे. या कमी दाबामुळे राज्यात अवकाळी पावसाचे वातावरण तयार होणार आहे.
हवामान विभागाने दिलेल्या माहितीप्रमाणे आणि डॉ. साबळे यांच्या सूक्ष्म अभ्यासानुसार, या चार दिवसांच्या कालावधीत महाराष्ट्रातील विविध भागांत वाऱ्याचा वेग काही वेळा ताशी ४० ते ५० किलोमीटरपर्यंत पोहोचू शकतो. विशेषतः कोकण, मध्य महाराष्ट्र आणि मराठवाड्यात वादळी वाऱ्यांसह पावसाची शक्यता अधिक आहे.
“वातावरणातील कमी दाबाच्या प्रभावामुळे वाऱ्यांचा जोर वाढतो आणि अनेकदा अवकाळी पाऊसही येतो. १००६ हेक्टोपास्कल इतका कमी दाब म्हणजे वातावरणात बदलाचे स्पष्ट संकेत आहेत. शेतकऱ्यांनी या बदलाकडे गांभीर्याने पाहावे,” असे डॉ. साबळे यांनी स्पष्ट केले आहे.
जिल्हानिहाय पर्जन्यमानाचा अंदाज
डॉ. रामचंद्र साबळे यांनी राज्यातील विविध विभागांसाठी पर्जन्यमानाचा तपशीलवार अंदाज वर्तवला आहे. त्यांच्या अभ्यासानुसार, ७ मे ते १० मे या कालावधीत वेगवेगळ्या भागांत पुढीलप्रमाणे पाऊस पडू शकतो:
- कोकण विभाग: या भागात चारही दिवस दररोज सरासरी ६ ते ८ मिलिमीटर पाऊस अपेक्षित आहे. रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग आणि रायगड जिल्ह्यांमध्ये सर्वाधिक पावसाची शक्यता आहे.
- उत्तर महाराष्ट्र: नाशिक, धुळे, जळगाव आणि नंदुरबार या जिल्ह्यांमध्ये ८ ते १५ मिलिमीटर पावसाची नोंद होऊ शकते. या भागात वाऱ्यांचा वेग अधिक असण्याची शक्यता आहे.
- मराठवाडा: औरंगाबाद, जालना, बीड, लातूर, उस्मानाबाद, नांदेड, परभणी आणि हिंगोली या जिल्ह्यांमध्ये दररोज ७ ते १२ मिलिमीटर पाऊस पडू शकतो. काही ठिकाणी गारपिटीची शक्यताही वर्तवण्यात आली आहे.
- विदर्भ: या भागात तुलनेने कमी म्हणजे सरासरी ४ मिलिमीटर पावसाची शक्यता आहे.
डॉ. साबळे यांनी अधिक तपशीलवार माहिती देताना सांगितले की, मध्य विदर्भात ७ आणि ८ मे रोजी ४ ते ५ मिलिमीटर पाऊस पडू शकतो. तर पूर्व विदर्भात चारही दिवस दररोज ५ ते १० मिलिमीटर पावसाची शक्यता आहे. तसेच दक्षिण-पश्चिम महाराष्ट्रात, म्हणजेच कोल्हापूर, सांगली, सातारा आणि सोलापूर या जिल्ह्यांमध्ये चारही दिवस दररोज ६ ते १० मिलिमीटर पावसाची नोंद होऊ शकते.
“पावसाचे प्रमाण कमी वाटत असले तरी, यासोबत वादळी वारे आणि काही ठिकाणी गारपीट होण्याची शक्यता लक्षात घेता, शेतकऱ्यांनी सावध राहणे आवश्यक आहे,” असे डॉ. साबळे यांनी नमूद केले आहे.
अवकाळीचा परिणाम: विविध पिकांवर होणारे परिणाम
७ मे ते १० मे दरम्यान होणाऱ्या अवकाळी पावसाचा विविध पिकांवर परिणाम होण्याची शक्यता आहे. सध्या राज्यात काढणीस आलेली पिके, फळबागा आणि भाजीपाला पिकांवर या अवकाळीचा प्रतिकूल परिणाम होऊ शकतो.
धान्य पिकांच्या बाबतीत, गहू, ज्वारी आणि मका यांची काढणी बहुतांश भागात पूर्ण झाली असली तरी, ज्या शेतकऱ्यांची काढणी अजून बाकी आहे, त्यांच्यासाठी हा पाऊस नुकसानकारक ठरू शकतो. काढणी केलेले धान्य जर उघड्यावर असेल तर ते भिजून खराब होण्याची शक्यता आहे.
फळबागांमध्ये, विशेषतः आंबा, द्राक्षे, डाळिंब, केळी आणि चिकू यांच्यावर अवकाळीचा परिणाम दिसू शकतो. वादळी वाऱ्यांमुळे फळांची गळ होऊ शकते, तर गारपिटीमुळे फळांवर डाग पडू शकतात, ज्यामुळे त्यांची बाजारमूल्य कमी होते.
“आंब्याची हंगामी काढणी सुरू असताना हा अवकाळी पाऊस नुकसानकारक ठरू शकतो. रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग, रायगड आणि पालघर जिल्ह्यातील आंबा उत्पादकांनी विशेष खबरदारी घ्यावी. तसेच नाशिक, सांगली आणि पुणे जिल्ह्यातील द्राक्ष बागायतदारांनीही सावधगिरी बाळगावी,” असे डॉ. साबळे यांनी सांगितले.
भाजीपाला उत्पादकांसाठी हा कालावधी जोखमीचा आहे. गारपिटीमुळे पालेभाज्या, टोमॅटो, वांगी, मिरची यांसारख्या भाज्यांचे नुकसान होऊ शकते. हवामान तज्ज्ञांच्या सल्ल्यानुसार, शक्य तितका भाजीपाला पावसाआधी काढून ठेवावा.
शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाचे सूचना आणि कृषी सल्ला
डॉ. रामचंद्र साबळे यांनी या अवकाळी पावसाच्या पार्श्वभूमीवर शेतकऱ्यांसाठी काही महत्त्वाच्या सूचना दिल्या आहेत:
१) काढणी केलेला शेतीमाल सुरक्षित ठेवा: उघड्यावर साठवलेला कोणताही शेतीमाल प्लास्टिक शीट किंवा तिरपालाने झाकून ठेवावा. धान्य, कांदा, बटाटा यांसारख्या पिकांची काढणी झाली असेल तर, ती उघड्यावर ठेवू नयेत.
२) फळे आणि भाजीपाला लवकर काढा: गारपिटीच्या शक्यतेमुळे फळझाडांची पक्व फळे आणि भाजीपाला सकाळच्या वेळेत काढून विक्रीसाठी पाठवावेत. अपरिपक्व फळे शक्यतो झाडावरच राहू द्यावीत.
३) पावसानंतरची तयारी करा: या पावसानंतर खरीप हंगामासाठी शेतीची पूर्वमशागत करण्याची तयारी करावी. जमिनीची नांगरणी, वखरणी यांसारख्या कामांसाठी ही हलकी पावसाची मदत होऊ शकते.
४) पीक विमा घ्या: ज्या शेतकऱ्यांनी अद्याप पीक विमा घेतलेला नाही, त्यांनी तत्काळ पीक विमा घेण्याचा विचार करावा. अवकाळी पावसामुळे झालेल्या नुकसानीची नोंद करून ठेवावी.
५) पाण्याचा निचरा सुनिश्चित करा: शेतात पाणी साचून राहणार नाही याची काळजी घ्यावी. पिकांच्या मुळांभोवती पाणी साचून राहिल्यास, त्यांना खूप मोठा धोका पोहोचू शकतो.
“महाराष्ट्रातील शेतकरी वर्गाला माझा सल्ला आहे की, हवामान बदलाकडे दुर्लक्ष करू नका. छोट्या पावसामुळेही मोठे नुकसान होऊ शकते, विशेषतः जर तो वादळी वाऱ्यांसह आणि गारपिटीसह असेल. आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून हवामान अंदाजाची माहिती नियमितपणे घेत राहा,” असे डॉ. साबळे यांनी सांगितले.
कमी दाबामुळे होणारे इतर परिणाम
कमी दाबाचा प्रभाव केवळ शेतीवरच नाही तर इतर क्षेत्रांवरही पडतो. वादळी वाऱ्यांमुळे ग्रामीण आणि शहरी भागांतील वृक्ष, विद्युत तारा आणि कच्ची घरे यांना धोका असू शकतो. वादळी वाऱ्यांच्या वेगामुळे जुनी झाडे उन्मळून पडू शकतात आणि विद्युत पुरवठा खंडित होऊ शकतो.
“शेतकऱ्यांव्यतिरिक्त सर्वसामान्य नागरिकांनीही काही खबरदारी घ्यावी. वादळी वारे किंवा गारपीट सुरू असताना घराबाहेर पडणे टाळावे. बांधकामाधीन इमारती, जुन्या वृक्षांजवळ उभे राहणे टाळावे. वीज पडण्याची शक्यता असल्याने, उंच ठिकाणी जाणे टाळावे,” अशा सूचना देण्यात आल्या आहेत.
मच्छिमारांनाही सावध राहण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे. कोकण किनारपट्टीवर समुद्र खवळलेला असू शकतो आणि वाऱ्याचा वेगही जास्त असण्याची शक्यता आहे. त्यामुळे ७ ते १० मे या कालावधीत मच्छिमारांनी समुद्रात जाणे टाळावे अशी सूचना हवामान विभागाकडून देण्यात आली आहे.
हवामान बदलाचे व्यापक संदर्भ: जागतिक तापमानवाढीचा प्रभाव
डॉ. रामचंद्र साबळे यांनी त्यांच्या निरीक्षणात महाराष्ट्रात वारंवार होणाऱ्या अवकाळी पावसामागे जागतिक तापमानवाढीचा हात असल्याचे स्पष्ट केले आहे. गेल्या दशकापासून, राज्यात अवकाळी पावसाच्या घटना वाढल्या आहेत.
“जागतिक तापमानवाढीमुळे हवेतील आर्द्रतेचे प्रमाण बदलत आहे. त्यामुळे वातावरणात अचानक बदल होत आहेत आणि अवकाळी पाऊस, वादळे, चक्रीवादळे यांची वारंवारता वाढली आहे. खरे तर, कमी कालावधीत अधिक तीव्रतेचा पाऊस पडण्याचे प्रमाण वाढले आहे,” असे डॉ. साबळे म्हणाले.
त्यांनी पुढे सांगितले, “महाराष्ट्रात गेल्या ५ वर्षांमध्ये मे आणि जून महिन्यात अवकाळी पावसाचे प्रमाण वाढले आहे. तसेच ऑक्टोबर-नोव्हेंबर महिन्यातही पावसाचे प्रमाण वाढल्याचे दिसून आले आहे. आता मान्सूनपूर्व पावसाचे प्रमाणही वाढत आहे. हे सर्व जागतिक हवामान बदलाचेच परिणाम आहेत.”
पुढील हवामानाचा अंदाज: १० मे नंतरची स्थिती
डॉ. रामचंद्र साबळे यांनी १० मे नंतरच्या हवामानाबाबतही अंदाज वर्तवला आहे. त्यांच्या मते, १० मे नंतर राज्यातील हवामान पुन्हा स्थिर होण्याची शक्यता आहे. तापमानही वाढू शकते, परंतु ११ ते १५ मे दरम्यान राज्याच्या काही भागांत पुन्हा अवकाळी पावसाची शक्यता वर्तवण्यात आली आहे.
“१० मे नंतर कमी दाबाचा प्रभाव कमी होईल, परंतु त्यानंतरही स्थानिक पातळीवर अवकाळी पावसाचे चक्र सुरूच राहण्याची शक्यता आहे. मे महिन्याच्या दुसऱ्या पंधरवड्यात तापमान वाढण्याची शक्यता जास्त आहे, ज्यामुळे उष्णतेची लाट येऊ शकते,” असे डॉ. साबळे म्हणाले.
हवामान अंदाजांचे पालन आवश्यक
महाराष्ट्रात ७ मे ते १० मे या कालावधीत अवकाळी पावसाचा अंदाज वर्तवण्यात आला आहे. याचा प्रभाव राज्यातील शेतकरी आणि सर्वसामान्य नागरिकांवर पडू शकतो. कमी दाबामुळे निर्माण होणारे वादळी वारे आणि पाऊस यांचा परिणाम विविध पिकांवर, फळबागांवर आणि भाजीपाला पिकांवर होऊ शकतो.
या संकटाला सामोरे जाण्यासाठी, डॉ. रामचंद्र साबळे यांनी दिलेल्या सूचनांचे पालन करणे गरजेचे आहे. काढणी केलेला शेतीमाल सुरक्षित ठेवणे, फळे आणि भाजीपाला लवकर काढणे, पाण्याचा निचरा सुनिश्चित करणे आणि पीक विमा घेणे यासारख्या उपाययोजनांद्वारे नुकसान कमी करता येईल.
शेतकऱ्यांसोबतच सर्वसामान्य नागरिकांनीही या हवामान बदलाकडे गांभीर्याने पाहून योग्य ती खबरदारी घेणे आवश्यक आहे. आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या मदतीने हवामानाची अद्ययावत माहिती मिळवून त्यानुसार नियोजन करणे, हेच या बदलत्या हवामानाशी जुळवून घेण्याचे उत्तम मार्ग आहेत.
जागतिक तापमानवाढीमुळे भविष्यात अशा अवकाळी पावसाचे प्रमाण वाढण्याची शक्यता अधिक आहे. त्यामुळे दीर्घकालीन नियोजन आणि जलसंवर्धन, वृक्षारोपण यांसारख्या उपायांकडेही लक्ष देणे गरजेचे आहे. सर्वांनी मिळून या हवामान बदलाचा सामना केल्यास, त्याचे दुष्परिणाम कमी करणे शक्य आहे.
