Bt cotton seeds पुणे, महाराष्ट्र – खरीप हंगामाच्या सुरुवातीच्या काळात महाराष्ट्र राज्याच्या कृषी विभागाने कापूस पिकाच्या संरक्षणासाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल उचलले आहे. कापूस हे खरीप हंगामातील प्रमुख पीक असून, विशेषतः मराठवाडा आणि विदर्भ या भागांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर लागवड केली जाते.
दरवर्षी गुलाबी बोंड अळीच्या (सेंद्रिय बोंडळीच्या) प्रादुर्भावामुळे हजारो शेतकऱ्यांना मोठे आर्थिक नुकसान सहन करावे लागते. यावर्षी हा धोका मोठ्या प्रमाणात कमी करण्याच्या उद्देशाने कृषी विभागाने बियाणे वितरण आणि पेरणीसाठी एक विशेष वेळापत्रक जाहीर केले आहे.
गुलाबी बोंड अळीचा प्रादुर्भाव: एक गंभीर समस्या
गुलाबी बोंड अळी (पिंक बॉलवर्म) हा कापूस पिकावरील सर्वात हानिकारक कीटक आहे. हा कीटक कापसाच्या बोंडामध्ये प्रवेश करून आतील बियांना खाऊन टाकतो, ज्यामुळे उत्पादनात मोठी घट होते. गेल्या काही वर्षांमध्ये या कीटकाचा प्रादुर्भाव वाढला असून, अनेक भागांमध्ये शेतकऱ्यांना 30-40% पर्यंत नुकसान झाल्याचे दिसून आले आहे. विशेषतः मराठवाडा, विदर्भ आणि खानदेश या प्रमुख कापूस उत्पादक भागांमध्ये या किडीचा प्रादुर्भाव जास्त आहे.
गुलाबी बोंड अळीच्या जीवनचक्राचा अभ्यास केल्यानंतर कृषी तज्ज्ञांनी असे निष्कर्ष काढले आहेत की योग्य वेळी पेरणी केल्यास या किडीचा प्रादुर्भाव नियंत्रित करता येऊ शकतो. बीटी कापसाच्या बियाण्यांचे योग्य वेळी वितरण आणि खरीप हंगामातील पावसाच्या आगमनानंतरच पेरणी केल्यास, कापूस पिकाला गुलाबी बोंड अळीपासून मोठ्या प्रमाणात संरक्षण मिळू शकते.
नियोजित वेळापत्रक: बीटी कापूस बियाण्यांचे वितरण
कृषी आयुक्तालयाने बीटी कापूस बियाण्यांच्या वितरणासाठी खालीलप्रमाणे वेळापत्रक जाहीर केले आहे:
1 मे 2025 पासून:
- उत्पादक कंपन्यांकडून प्रादेशिक वितरकांकडे बीटी कापूस बियाण्यांचा पुरवठा सुरु होईल.
- प्रत्येक जिल्ह्यातील मागणीनुसार बियाण्यांचे नियोजन करण्यात येईल.
- कृषी विभागाकडून बियाण्यांच्या गुणवत्तेची तपासणी केली जाईल.
10 मे 2025 नंतर:
- प्रादेशिक वितरकांकडून जिल्हा पातळीवरील किरकोळ विक्रेत्यांकडे बियाण्यांचे वितरण सुरू होईल.
- प्रत्येक तालुक्यात आवश्यक त्या प्रमाणात बियाण्यांचा साठा उपलब्ध होईल.
- कृषी अधिकाऱ्यांकडून वितरण प्रक्रियेवर देखरेख ठेवली जाईल.
15 मे 2025 नंतर:
- किरकोळ विक्रेत्यांकडून शेतकऱ्यांना बीटी कापूस बियाण्यांची विक्री सुरू होईल.
- शेतकऱ्यांना आधारकार्ड किंवा 7/12 उतारा दाखवून बियाणे खरेदी करता येईल.
- बियाण्यांच्या खरेदीसाठी नोंदणी प्रक्रिया ऑनलाईन पद्धतीने सुरू केली जाईल.
1 जून 2025 पासून:
- शेतकऱ्यांना अधिकृतपणे कापसाची पेरणी करता येईल.
- पहिल्या पावसानंतरच पेरणीला सुरुवात करावी, अशी शिफारस कृषी विभागाने केली आहे.
- अवेळी पेरणी टाळण्यासाठी शेतकऱ्यांना सूचना देण्यात आल्या आहेत.
कृषी विभागाच्या सूचना आणि मार्गदर्शक तत्त्वे
कृषी विभागाने शेतकऱ्यांसाठी खालील मार्गदर्शक तत्त्वे जाहीर केली आहेत:
- फक्त अधिकृत बियाण्यांची खरेदी करा: शेतकऱ्यांनी नोंदणीकृत विक्रेत्यांकडूनच बीटी कापूस बियाण्यांची खरेदी करावी. बनावट बियाण्यांपासून सावध राहावे.
- बिल आणि पावती जपून ठेवा: बियाणे खरेदी करताना विक्रेत्याकडून बिल/पावती घ्यावी आणि ती जपून ठेवावी. भविष्यात तक्रार असल्यास ही कागदपत्रे महत्त्वाची ठरतात.
- पेरणीचे योग्य नियोजन करा: 1 जून 2025 नंतरच पेरणी करावी. अवेळी पेरणी केल्यास रोगराईचा धोका वाढतो.
- एकाच वेळी पेरणी करा: एका क्षेत्रातील शेतकऱ्यांनी समूहाने एकाच वेळी पेरणी केल्यास कीड नियंत्रण अधिक प्रभावी होते.
- कृषी विद्यापीठांनी शिफारस केलेल्या जातींची निवड करा: स्थानिक हवामानाला अनुकूल अशा बीटी कापूस जातींची निवड करावी.
रोग प्रतिबंधात्मक उपाय
गुलाबी बोंड अळीच्या प्रादुर्भावाला रोखण्यासाठी शेतकऱ्यांनी खालील उपाय अवलंबावेत:
- उत्तम बीजप्रक्रिया: पेरणीपूर्वी बियाण्यांवर योग्य बीजप्रक्रिया करावी. ट्रायकोडर्मा व्हिरिडी किंवा सुडोमोनास फ्लुरोसेन्स यांचा वापर करावा.
- पिक फेरपालट: कापसानंतर दुसऱ्या हंगामात वेगळे पीक घ्यावे. सलग दोन वर्षे एकाच जागी कापूस लागवड करू नये.
- फेरोमोन सापळे: हेक्टरी 5-6 फेरोमोन सापळे लावावेत. त्यामुळे पुरुष कीटकांना आकर्षित करून त्यांचा नाश करता येतो.
- नियमित पीक तपासणी: आठवड्यातून किमान दोनदा पिकाची तपासणी करावी. किडींचा प्रादुर्भाव आढळल्यास त्वरित उपाययोजना करावी.
- जैविक कीडनाशकांचा वापर: रासायनिक कीटकनाशकांऐवजी जैविक कीटकनाशकांचा वापर करावा. बीव्हेरिया बॅसिआना, व्हर्टिसिलियम लेकॅनी यांसारखे जैविक कीटकनाशके वापरावीत.
कृषी विद्यालयांना विशेष निर्देश
राज्यातील सर्व कृषी विद्यालयांना या वेळापत्रकाची अंमलबजावणी सुनिश्चित करण्यासाठी विशेष निर्देश देण्यात आले आहेत. प्रत्येक तालुका स्तरावर प्रशिक्षण कार्यक्रम आयोजित करण्यात येतील, ज्यामध्ये शेतकऱ्यांना गुलाबी बोंड अळीचे व्यवस्थापन आणि नियंत्रण यांबाबत माहिती दिली जाईल.
कृषी विद्यालयांच्या शास्त्रज्ञांनी विकसित केलेले आधुनिक तंत्रज्ञान शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी विशेष प्रयत्न केले जातील. प्रत्येक जिल्ह्यात किमान 5 प्रात्यक्षिके घेण्यात येतील, ज्यामध्ये एकात्मिक कीड व्यवस्थापन पद्धतींचे प्रात्यक्षिक दाखवले जाईल.
शेतकऱ्यांसाठी विशेष प्रोत्साहन योजना
कृषी विभागाने या वेळापत्रकाचे पालन करणाऱ्या शेतकऱ्यांसाठी विशेष प्रोत्साहन योजना जाहीर केली आहे. ज्या शेतकऱ्यांचे गुलाबी बोंड अळीमुळे नुकसान होईल, त्यांना विमा योजनेंतर्गत अतिरिक्त मदत देण्यात येईल. तसेच, ज्या शेतकरी गटांनी एकत्रितपणे एकाच वेळी पेरणी केल्यास त्यांना कीटकनाशकांवर सबसिडी देण्याची योजना आखण्यात आली आहे.
विशेष हेल्पलाईन आणि डिजिटल प्लॅटफॉर्म
शेतकऱ्यांच्या सहाय्यासाठी एक विशेष हेल्पलाईन (1800-XXX-XXXX) सुरू करण्यात आली आहे. शेतकरी या क्रमांकावर संपर्क साधून गुलाबी बोंड अळीच्या व्यवस्थापनाबद्दल माहिती मिळवू शकतात. तसेच, “कापूस मित्र” नावाचे मोबाईल अॅप विकसित करण्यात आले असून, त्यामध्ये शेतकऱ्यांना कापूस पिकाच्या व्यवस्थापनाबाबत मार्गदर्शन मिळू शकेल. अॅपमध्ये किडींचे फोटो अपलोड करून तज्ज्ञांचे मार्गदर्शन मिळवता येईल.
