Heavy rains with gusty मागील काही दिवसांपासून महाराष्ट्राच्या वातावरणात अनपेक्षित बदल पाहायला मिळत आहेत. मे महिन्यात उष्णतेची लाट अपेक्षित असताना, यंदा अवकाळी पाऊस आणि गारपिटीने राज्यातील शेतकरी समुदायावर गंभीर परिणाम केले आहेत. विशेषतः मराठवाडा क्षेत्रात या नैसर्गिक आपत्तीचा तडाखा जास्त जाणवत आहे.
गारपिटीचा विध्वंस
सोमवारी, ५ मे २०२५ रोजी, मराठवाड्यातील जालना, बीड, लातूर, परभणी आणि छत्रपती संभाजीनगर जिल्ह्यांमध्ये वादळी वाऱ्यांसह मोठ्या आकाराच्या गारा कोसळल्या. जालना आणि बीड जिल्ह्यांमध्ये बोरांएवढ्या गारांनी शेतातील पिकांचा विध्वंस केला. छत्रपती संभाजीनगरमधील गंगापूर आणि वैजापूर तालुक्यांतील कांद्याच्या पिकांचे प्रचंड नुकसान झाले, तर लातूरमधील रेणापूर आणि केज तालुक्यांतील फळबागांना जबरदस्त फटका बसला.
परभणी जिल्ह्यातील जिंतूर परिसरात तर पशुधनाचेही नुकसान झाल्याची दुःखद बातमी आहे. या गारपिटीमुळे शेतकऱ्यांचे आर्थिक नुकसान लाखोंच्या घरात पोहोचले आहे. दुर्दैवाने, वीज पडून तीन जणांचा मृत्यू झाला, ज्यामुळे परिसरात हळहळ व्यक्त होत आहे.
हवामान विभागाचा इशारा
भारतीय हवामान विभागाने (IMD) पुढील काळात अधिक अवकाळी पावसाचा इशारा दिला आहे. विभागाने मराठवाडा, मध्य महाराष्ट्र आणि विदर्भातील १७ जिल्ह्यांसाठी ऑरेंज अलर्ट जारी केला आहे. यामध्ये छत्रपती संभाजीनगर, जालना, बीड, लातूर, परभणी, नांदेड, हिंगोली, धाराशिव, पुणे, सातारा, सांगली, सोलापूर, अहमदनगर, नाशिक, जळगाव, धुळे आणि नंदुरबार या जिल्ह्यांचा समावेश आहे.
हवामान विभागाच्या अंदाजानुसार, पुढील २४ तासांत (६ मे २०२५) या जिल्ह्यांमध्ये विजांच्या कडकडाटासह ५० ते ६० किमी प्रतितास वेगाने वादळी वारे वाहण्याची शक्यता आहे. तुरळक ठिकाणी गारपीट आणि हलक्या ते मध्यम पावसाचा अंदाज वर्तवण्यात आला आहे. पुढील सहा दिवसांत (६ ते ११ मे २०२५) हवामानाचा लहरीपणा कायम राहण्याची शक्यता आहे.
हवामानातील बदलाची कारणे
महाराष्ट्रात सध्या चक्राकार वाऱ्यांची परिस्थिती सक्रिय आहे, जी राजस्थान आणि मध्य प्रदेशपासून महाराष्ट्रापर्यंत प्रभावी आहे. हवामान तज्ज्ञांच्या मते, या चक्रीवादळामुळे पुढील सहा दिवस पावसाला पोषक वातावरण राहील. मराठवाडा आणि मध्य महाराष्ट्रात ३ ते ५ मिमी पाऊस अपेक्षित आहे.
विदर्भात मात्र काही ठिकाणी तापमान ४० अंश सेल्सिअसपेक्षा जास्त राहण्याची शक्यता आहे. या संमिश्र हवामानामुळे – एकीकडे अवकाळी पाऊस आणि दुसरीकडे उष्णतेची लाट – शेतकऱ्यांसाठी पिकांचे संरक्षण करणे अधिकच कठीण झाले आहे.
शेतकऱ्यांवरील आर्थिक परिणाम
या नैसर्गिक आपत्तीमुळे कांदा, आंबा, लिंबू, संत्रा, मका, बाजरी आणि भाजीपाला पिकांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान झाले आहे. विशेषतः कांदा उत्पादक शेतकऱ्यांवर संकट गंभीर आहे. अलीकडेच कांद्याच्या किमतींमध्ये झालेली घसरण आणि निर्यातबंदीचा फटका त्यांनी सहन केलाच होता, आता अवकाळी पावसाने त्यांचे आर्थिक संकट आणखी वाढवले आहे.
मराठवाड्यातील बहुतांश शेतकरी आधीच दुष्काळ, पाणीटंचाई आणि कर्जाच्या ओझ्याखाली दबलेले आहेत. आता या अवकाळी पावसाने त्यांची आर्थिक कोंडी आणखी वाढली आहे. बऱ्याच शेतकऱ्यांनी शिवारातील पिके फुलोरा अवस्थेत असताना या हवामानाच्या लहरीपणाचा फटका सहन करावा लागत आहे.
Also Read:
लाडक्या बहिणीच्या बँक खात्यात कधी येणार 2100 रुपये, पहा वेळ व तारीख ladki bahin 2100 rs date
फळबागांना विशेषतः आंबा, संत्रा आणि लिंबू यांना मोठा फटका बसला आहे. अनेक ठिकाणी फळे गारांमुळे खराब झाली किंवा जमिनीवर गळून पडली आहेत. हळहळीची गोष्ट म्हणजे, अनेक शेतकऱ्यांनी वर्षभर केलेली मेहनत या काही तासांच्या गारपिटीत वाया गेली आहे.
शासकीय उपाययोजना
महसूल विभागाने नुकसानीचे पंचनामे सुरू केले आहेत. सरकारने शेतकऱ्यांना तातडीने आर्थिक मदत आणि पीकविमा दाव्यांची जलद कार्यवाही करण्याचे आश्वासन दिले आहे. मात्र, मागील वर्षीच्या गारपिटीच्या नुकसानीची भरपाई अद्याप पूर्ण न झाल्याने शेतकऱ्यांमध्ये नाराजी पसरली आहे.
शेतकरी संघटनांनी मागणी केली आहे की, नुकसानग्रस्त शेतकऱ्यांना हेक्टरी किमान ५०,००० रुपयांची मदत मिळावी. तसेच, फळबागांसाठी विशेष पॅकेज जाहीर करण्याची मागणी केली जात आहे. सरकारने नुकसानग्रस्त क्षेत्रांचा दौरा करून तातडीने मदतीचे वाटप सुरू करण्याचे आश्वासन दिले आहे.
शेतकऱ्यांसाठी सावधगिरीचे उपाय
हवामान विभागाने शेतकऱ्यांना काही महत्त्वाचे सल्ले दिले आहेत:
- खुल्या शेतात काम करताना अतिशय सावधगिरी बाळगावी.
- वीज पडण्याच्या घटनांपासून स्वतःचे संरक्षण करावे.
- कापलेली पिके आणि कांदा यांची सुरक्षित साठवणूक करावी.
- फळबागांना संरक्षक जाळ्या लावण्याचा विचार करावा.
- शक्य असल्यास, पिकांचा विमा उतरवावा.
- हवामान अंदाजाचे सातत्याने ऐकावे आणि त्यानुसार शेती व्यवस्थापन करावे.
हवामान बदल आणि भविष्यातील आव्हाने
मराठवाडा आणि विदर्भातील शेती हवामान बदलाच्या वाढत्या प्रभावामुळे अधिक जोखमीची बनत आहे. मागील काही वर्षांत, अवकाळी पाऊस, गारपीट, चक्रीवादळे आणि दुष्काळ यासारख्या घटनांमध्ये वाढ झाली आहे. हवामान तज्ज्ञांच्या मते, जागतिक तापमानवाढीमुळे अशा अनियमित हवामान घटना आणखी वाढण्याची शक्यता आहे.
शेतकऱ्यांनी हवामान बदलाशी जुळवून घेण्यासाठी नवीन तंत्रज्ञान आणि शेतीपद्धतींचा अवलंब करणे आवश्यक आहे. सरकारने हवामान-सहाय्यक शेतीला प्रोत्साहन देण्यासाठी विशेष धोरणे आखणे गरजेचे आहे. गारपिटीला प्रतिबंध करण्यासाठी विकसित होत असलेल्या तंत्रज्ञानाचा अवलंब करणे देखील महत्त्वाचे ठरू शकते.
समुदायाची एकजूट
या संकटकाळात, स्थानिक समुदायाची एकजूट महत्त्वाची आहे. अनेक गावांमध्ये शेतकरी एकत्र येऊन एकमेकांना मदत करत आहेत. स्वयंसेवी संस्था आणि स्थानिक संस्था नुकसानग्रस्त शेतकऱ्यांसाठी मदत गोळा करत आहेत. हे संकट निभावून नेण्यासाठी सामूहिक प्रयत्न महत्त्वाचे आहेत.
मराठवाड्यात अवकाळी पावसाने निर्माण केलेले संकट गंभीर आहे. शेतकऱ्यांची आर्थिक हानी मोठी असून, त्यांना तातडीने आर्थिक मदतीची आवश्यकता आहे. या संकटातून बाहेर पडण्यासाठी सरकार, शेतकरी संघटना आणि समाज यांनी एकत्रितपणे प्रयत्न करणे महत्त्वाचे आहे.
हवामान बदलाच्या पार्श्वभूमीवर, भविष्यात अशा घटनांची पुनरावृत्ती होण्याची शक्यता लक्षात घेता, दीर्घकालीन उपाययोजना आणि धोरणांची आखणी करणे आवश्यक आहे. शेतकऱ्यांनी हवामान-सहाय्यक तंत्रज्ञानाचा अवलंब करून आपल्या पिकांचे संरक्षण करण्यावर भर दिला पाहिजे. अवकाळी पावसाच्या या संकटातून मराठवाड्यातील शेतकरी समुदाय पुन्हा उभा राहील, यात शंका नाही. मात्र, त्यासाठी सर्वांनीच हातभार लावणे आवश्यक आहे
